Veel mensen die uit Nederlands-Indië/Indonesië komen, zullen slechts mondjesmaat over vroeger willen vertellen. De spaarzame bezittingen die ze meenamen naar Nederland zijn opgeborgen op zolder, in de kelder of in een bureaula. Maar tijdens de ruim 1.600 vaarten die tussen eind 1945 tot 1967 plaats vonden, namen ze vaak berooid hun herinneringen mee. Een schat aan verhalen die vaak diep werd weggestopt. Doordat er geen hoop op terugkeer was en geen ruimte voor heimwee of nostalgie.

De tweede generatie die in Nederland is geboren, is enerzijds opgegroeid met mooie jeugdverhalen en anderzijds die bewogen pijnlijke geschiedenis. Vaak is het zo gegroeid door het zwijgen of andere oorzaken dat we weinig weten. Het is moeilijk een opening te vinden. Nu onze (groot)ouders op hoge leeftijd zijn, is de behoefte om terug te blikken groot. Wij beseffen dat zij de laatste ooggetuigen zijn die nog uit eigen ervaring kunnen vertellen. Door meer inzicht te verkrijgen hoe hun leven er uit zag en wat ze hebben moeten doorstaan, krijgen we meer kennis en begrip en kunnen we bepaalde dingen in een beter perspectief plaatsen. De moed en veerkracht van die generatie is bewonderingswaardig geweest.

Sommige herinneringen zijn diep weggestopt en komen pas nu naar boven door bepaalde vragen te stellen.

Door te beginnen met vragen die laagdrempelig zijn en waar met plezier over verteld kan worden, geef je een aanzet. Door geuren, kleuren en geluiden uit de jeugd terug te brengen, maak je de herinneringen weer levend. Opmerkelijk zijn de keren tijdens de lezingen dat hoogbejaarde heren bij het zien van een foto van het vechtvliegeren, opeens weer terug zijn in de tijd dat ze zelf hun vlieger en glaslijm maakten en voelden zij de sensatie en branie weer. Al pratende wordt er iets aangeslingerd en komen er steeds meer herinneringen boven.

De herinneringen van onze ouders of grootouders zijn vaak overspoeld door een heleboel andere indrukken, grote en kleine gebeurtenissen, waardoor plaatsen en data door elkaar worden gehaald. Beelden en tijden komen samen en vloeien soms in elkaar over. Sommige herinneringen zijn diep weggestopt en komen pas nu naar boven door bepaalde vragen te stellen.

Om inzicht te krijgen in de persoonlijke familiegeschiedenis kan het verhelderend zijn om data te markeren op een tijdsbalk. Begin met de geboortedatum en andere belangrijke data waarvan je weet dat die historisch correct zijn. Probeer samen het verloop van persoonlijke geschiedenis inzichtelijk te maken, ook al worden er steeds sprongen gemaakt. Denk aan de schoolperiode, uitstapjes maar ook het verloop tijdens de Japanse bezettingsjaren. Door foto’s en documenten te verzamelen, vind je vaak antwoorden. Op internet vind je diverse lijsten met namen en data zoals passagierslijsten die invulling kunnen geven. In historische kranten kan je met de familienaam zoeken naar geboorte-, verlovings- of huwelijksaankondigingen of andere grote gebeurtenissen. De tijdsbalk biedt houvast om elke keer een puzzelstukje te leggen.

Toch kan je niet voorkomen dat er binnen een familie één verhaal verschillende versies heeft. Omdat het geheugen selectief is, zal niet iedereen hetzelfde hebben onthouden. Oordeel niet; het gaat immers om de beleving van de (groot)ouder die op dat moment vertelt.

“ZONDER KENNIS VAN HET VERLEDEN KUN JE NIET VOORUIT KIJKEN”

Simone Berger-Straakenbroek (1966) is opgegroeid met de verhalen van haar familie over het leven in Medan (Sumatra) en hun onderneming in Langkat. Zij was gefascineerd door alles van wat toen nog Nederlands-Indië heette, maar voelde ook de invloed die het gedwongen vertrek op haar familie had. Ook uit de verhalen van Indische en Molukse families en vrienden proefde zij de liefde voor het land en een groot onbesproken verdriet. Zij trok zich het lot aan van de mensen die hun geboortegrond en vaak familieleden moesten achterlaten en zag de gevolgen die dit had op de volgende generaties. Zij stelde een boek samen ‘Istori Kita Jouw Familiegeschiedenis’ dat in mei 2016 is uitgebracht. Het doe-boek is een ware leidraad en gids gebleken waardoor families met elkaar in gesprek raken. Door de diverse invalshoeken, foto’s, affiches en gerichte vragen biedt het een opening om meer inzicht te krijgen. Berger geeft interactieve lezingen en ontwikkelde de workshop ‘Hoe houd je de familiegeschiedenis levend’. Op 23 september a.s. mag zij het programma voor een ‘Indische Salon’ in Utrecht verzorgen in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum. Haar wens is dat als het nog kan, je niet langer wacht om vragen te stellen zodat je je eigen unieke familiegeschiedenis beter leert kennen.

Fotocredits Simone Berger-Straakenbroek, Loupatty Nature Photography