Linda Lemmen werkt aan een documentaire over njai’s. In de tijd dat kolonisten naar Indonesië vertrokken, namen veel van hen hun vrouwen niet mee. Niet zelden kregen zij een relatie met één van hun huishoudsters. Zij 
namen dan niet alleen de huishoudelijke taken op zich, maar voorzagen ook in de seksuele behoeften van die mannen. Zo’n vrouw werd een njai genoemd. Uit deze relaties zijn kinderen geboren en Linda is naar ze op zoek.

Linda groeide in Nederland op als dochter van een Antilliaanse vader en Nederlandse moeder. Als klein meisje droomde ze van de mooiste plekken en spannende belevenissen. Ze is dol op verhalen, die ze een aantal jaar als docent aan de opleiding Sociaal Cultureel Werk met haar studenten deelde. Nu maakt ze documentaires en combineert ze haar liefde voor beeld met haar maatschappelijke betrokkenheid. Ze verblijft nu voor een paar maanden in Indonesië om op zoek te gaan naar kinderen van njai’s. Dat blijkt niet makkelijk te zijn. Op veel plekken waar Linda komt, stuit ze tegen een zwijgcultuur. 

Een Antilliaans/Nederlandse achtergrond, een Indisch topic

“Toen ik over het onderwerp las, kreeg ik direct het gevoel “ik wil hier een film over maken.” De laatste generatie kinderen van njai’s moet nog in leven zijn, bedacht ik. Nu kunnen ze nog verhalen vertellen over hun moeder, straks niet meer. Het verhaal van een njai is aan de ene kant geschiedenis maar het gebeurt nu ook nog steeds.. Zo worden er veel Aziatische dienstmeisjes naar het Midden-Oosten gehaald, waar ze vervolgens vaak slecht behandeld worden. En in Indonesië zelf zijn de ‘contract-bruiden’ tegenwoordig een begrip. Buitenlandse mannen gaan een huwelijk aan met een Indonesische vrouw, zodat ze samen het bed kunnen delen, zolang ze in het land zijn. Vaak worden deze huwelijken na bijvoorbeeld een jaar weer ontbonden.

De aanleiding voor mijn documentaire was dat ik het zo bizar vind dat vrouwen, die zo’n belangrijke rol gespeeld hebben in die tijd, uit veel geheugens gewist zijn. Ik heb wel het idee dat veel mensen delen uit hun leven die niet leuk waren, uit een soort overlevingsstrategie, uit hun geheugen verbannen.”

Het gevoel van de kijker

“In eerste instantie wilde ik twee kanten van het verhaal laten zien. Dat van de Nederlandse man en dat van de inheemse vrouw. Toen ik hier aankwam had ik namelijk nog het idee dat de Indonesische vrouw het slachtoffer was in het verhaal en de kolonist, de grote boeman. Daarom was ik benieuwd naar de beweegredenen van die mannen. Tijdens mijn verblijf hier heb ik met veel mensen gesproken en daardoor weet ik nu ook dat het niet zo zwart/wit is. Het is veel gecompliceerder dan dat.

Er gebeurt zoveel in de wereld omdat mensen wel zo zwart/wit denken: mensen zijn goed of mensen zijn slecht. Wat mij betreft zit er goed en slecht in iedereen. Dat was wat ik in tweede instantie wilde laten zien maar of dat nu nog naar voren komt in de documentaire weet ik niet. Dat heeft te maken met mijn zoektocht op dit moment. Het valt namelijk niet mee om mensen te laten praten over de koloniale tijd, laat staan over njai’s die ze mogelijk kennen.

Omdat ik tegen allerlei dingen aanloop hier in Indonesië is de rode draad van mijn documentaire ook veranderd. Ik had bijvoorbeeld een interview met een kind van een njai dat op het ene moment niets wist en op een ander moment zei dat ze geen Engels sprak. Er zijn momenten geweest waarop ik even niet wist hoe ik verder moest. Totdat ik me bedacht, dit is het juist, dit is het onderwerp.

Dat er goed en kwaad in ieder mens zit, blijft en misschien dat het nog terugkomt in de documentaire. Maar voor nu zal het meer gaan om mijn zoektocht.” 

Zwijgcultuur

Mensen in Indonesië aan de praat krijgen, gaat heel moeizaam. Zo sprak ik met een jongen in het café waar ik vaak zit. Hij vond mijn verhaal erg interessant en zei dat hij zijn baas zou vragen om mij te helpen. Later kwam die jongen terug, vertelde dat zijn baas niets wist maar zei er wel bij: ‘it’s a secret’. En dat blijkt ook wel want toen ik daarna een vrouw sprak die in de tijd van de njai’s leefde, gaf ze aan niemand te kennen. Wat volgens een gezamenlijke kennis niet klopte.

Wat dat betreft is het best lastig voor mij omdat ik de cultuur niet ken. Het is heel moeilijk om in te schatten wat, wanneer wel of niet kan. Mensen van mijn generatie hier in Indonesië staan wel open maar voor mensen die het zelf aangaat, is het lastiger.

De zoektocht

Op dit moment zit ik in Yogjakarta, waar het heel fijn is om te netwerken en om mijn informatie vandaan te halen. Iedere keer bedenk ik opnieuw wat ik de komende weken ga doen. Waarschijnlijk ga ik tussen Centraal en Oost-Java pendelen omdat er in veel gebieden daartussen, plantages zijn met gebouwen uit die tijd. Wellicht dat ik daar mensen kan vinden, die een relatie hebben tot dit onderwerp.

Over drie weken ga ik in ieder geval beginnen met filmen. In eerste instantie zou ik zelf gaan filmen, maar tijdens de research hier in Indonesië heb ik toch besloten een cameraman in te huren. Samen zullen we een tour over Java maken om deze zoektocht vast te leggen.

Meer over Linda Lemmen: www.lindalemmen.com